تا 1439...

هنگامى که سخن از «دجّال» به میان مى آید، معمولا طبق یک سابقه ذهنى عامیانه، فقط ذهنها متوجّه شخص معیّن یک چشمى مى شود که با جثّه افسانه اى و مرکب افسانه اى تر، با برنامه اى مخصوص به خود پیش از آن انقلاب بزرگ مهدى ظهور خواهد کرد.

ولى همانگونه که از ریشه لغت دجال از یک سو و از منابع حدیث از سوى دیگر استفاده مى شود، دجّال منحصر به یک فرد نیست بلکه عنوانى است کلّى براى افراد پر تزویر و حیله گر; و پر مکر و فریب و حقّه باز که براى کشیدن توده هاى مردم به دنبال خود از هر وسیله اى استفاده مى کنند، و بر سر راه هر انقلاب سازنده اى که در ابعاد مختلف صورت مى گیرد ظاهر مى شوند.

در حدیث معروفى که از صحیح «ترمذى» نقل شده مى خوانیم که پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم)فرمود:

«انه لم یکن نبى بعد نوح الا انذر قومه الدجال و انى انذر کموه: هر پیامبرى بعد از نوح قوم خود را از فتنه دجال بر حذر داشت، من نیز شما را بر حذر مى دارم!»

مسلّماً انبیاى پیشین به مردم عصر خود نسبت به فتنه دجّالى که در آخر زمان آشکار مى شود و هزاران سال با آنها فاصله دارد هشدار نمى دادند.

بخصوص که در پایان حدیث مى خوانیم:

«فوصفه لنا رسول اللّه فقال لعله سیدرکه بعض من رآنى او سمع کلامى; سپس پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) صفات او را براى ما بیان کرد و گفت شاید پاره اى از آنها که مرا دیده اند یا سخن مرا شنیده اند عصر او را درک کنند!»

 باحتمال قوى ذیل حدیث اشاره به طاغیان و فریبکاران خطرناکى همچون بنى امیّه و افرادى همانند معاویه است که در لباس «خال المؤمنین» و عنوان «کاتب وحى» به مکر و فریب و تزویر و بیرون راندن مردم از صراط مستقیم به سوى آداب و سنن جاهلى، و زنده کردن نظام طبقاتى و حکومت استبدادى و خودکامه، و روى کار آوردن ناصالحان چاپلوس، و جنایتکاران بیباک، و کنار زدن صلحا و فضلا و مردان لایق، پرداختند.

و نیز در حدیث دیگرى در همان کتاب مى خوانیم:

 پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) در مورد دجّال فرمود:

 «ما من نبى الاوقد انذر قومه و لکن ساقول فیه قولا لم یقله نبى لقومه تعلمون انه اعور...; هیچ پیامبرى نبود مگر این که قوم خود را از فتنه دجّال بر حذر داشت، ولى من جمله اى درباره او مى گویم که هیچ پیامبرى به قوم خود نگفته، من مى گویم او یک چشمى است!»

 تکیه روى زمان «نوح» در بعضى از این احادیث، شاید به خاطر اشاره به دورترین زمان باشد; یا عدم وجود دجّالها در زمانهاى پیش از نوح به سبب این باشد که نخستین آئین و شریعت را نوح آورد، و یا به خاطر عدم نفوذ حیله ها و تزویرها در جوامع انسانى پیشین بوده است.

 به هر حال، توصیف دجّال به مرد «یک چشمى» تفسیرى دارد که بزودى به آن مى پردازیم.

جالب توجّه این که در پاره اى از احادیث آمده است که پیش از ظهور مهدى(علیه السلام) 30 دجال ظهور خواهد کرد!

حتّى در اناجیل نیز اشاره به ظهور دجّال شده است.

در رساله دوّم یوحنا (باب 1، جمله 6 و 7) مى خوانیم:

«شنیده اید که دجّال مى آید الحال هم دجّالان بسیار ظاهر شده اند.»

 و این عبارت نیز تعدّد دجّالها را تاکید مى کند.

در حدیث دیگرى مى خوانیم:

 «قال رسول اللّه(صلى الله علیه وآله وسلم) لا تقوم السّاعة حتى یخرج نحو من ستّین کذّاباً کلّهم یقولون انا نبى!; پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) فرمود:
رستاخیز بر پا نمى شود مگر آن که شصت نفر دروغگو ظهور خواهند کرد که همه ادّعاى نبوّت مى کنند!»

 گرچه در این روایت عنوان دجّال به میان نیامده، ولى اجمالاً از آن بر مى آید که مدّعیان دروغین و فریبکار در آخر زمان محدود به یک یا چند نفر نخواهد بود.

به هر حال، آنچه را نمى توان در آن تردید کرد این است که هنگام فراهم شدن زمینه هاى انقلاب، در هر جامعه اى که باشد، افراد فریبکارى که در واقع پاسدار نظامهاى فاسد و فرسوده اند براى نگاهدارى وضع موجود، و بهره بردارى از زمینه هاى فکرى و اجتماعى مردم به نفع اهداف نادرست خود، دست به تزویر و حیله گرى مى زنند، و حتّى شعارهاى انقلابى مى دهند، و این یکى از بزرگترین موانع راه اصلاح و انقلاب راستین است.

 اینها دجّالانى هستند که همه پیامبران، امّت خویش را از آنها بر حذر داشتند و نسبت به نقشه هاى فریبنده آنها هشدار دادند.

منتها پیش از ظهور مهدى و آن انقلاب عظیم و وسیع و راستین، هر قدر زمینه هاى فکرى و روانى و اجتماعى در سطح جهانى آماده تر مى گردد، فعّالیّت این دجّالان که یکى از بعد از دیگرى ظهور مى کنند افزایش مى یابد; تا در پیشرفت زمینه هاى انقلابى وقفه ایجاد نمایند و به هزار حیله و فن براى منحرف ساختن افکار دست زنند.

البتّه هیچ مانعى ندارد که یک دجّال بزرگ در رأس همه آنها باشد. و امّا نشانه هایى که در بعضى از روایات براى او ذکر شده بى شباهت به تعبیرات سمبولیک و اشاره و کنایه نیست; مثلا، از روایتى که مرحوم علاّمه مجلسى در بحار الانوار از امیرمؤمنان على(علیه السلام) نقل کرده چنین استفاده مى شود که او داراى صفات زیر است:

1ـ او یک چشم بیشتر ندارد که در میان پیشانى اش همچون ستاره صبح مى درخشد! امّا همین چشم خون آلود است، گویى با خون ترکیب شده!

2ـ او الاغ (مرکب) سفید تندروى دارد که هر گام او یک میل است و بسرعت زمین را طى مى کند!

3ـ او دعوى خدائى مى کند و هنگامى که دوستان خود را به گرد خویش مى خواند صداى او را تمام جهانیان مى شنوند!

 4ـ او در دریاها فرو مى رود و خورشید با او حرکت مى کند، در پیش روى او کوهى از دود و پشت سرش کوه سفیدى قرار دارد که مردم آن را موادّ غذایى مى بینند.

5ـ به هنگام ظهور او مردم گرفتار قحطى و کمبود موادّ غذایى هستند...

شک نیست که ما مجاز نیستیم به هر مفهومى از مفاهیم مذهبى که در قرآن یا منابع حدیث وارد شده شکل سمبولک بدهیم، چه اینکه این کار همان تفسیر به رأى است که در اسلام بشدّت ممنوع شده و عقل و منطق هم آن را مردود مى شمرد، ولى با این حال جمود بر مفهوم نخستین الفاظ در آنجا که قرائن عقلى یا نقلى در کار است آن هم صحیح نیست و موجب دور افتادن از مقصود و مفهوم اصلى سخن است.

و اتّفاقاً درباره حوادث آخر زمان نیز این گونه مفاهیم کنائى بى سابقه نیست; از جمله مى خوانیم که «خورشید از مغرب طلوع مى کند.»

و این یکى از پیچیده ترین مسائل مربوط به این قسمت است که ظاهراً با علم روز سازگار نیست; زیرا طلوع آفتاب از مغرب مفهومش تغییر مسیر گردش کره زمین است; اگر این موضوع ناگهان صورت گیرد همه آب دریاها و تمامى ساختمانها و موجودات سطح کره زمین به خارج پرتاب مى گردد و همه چیز به هم مى ریزد، و اثرى از زندگى باقى نخواهد ماند، و اگر تدریجاً صورت گیرد طول شب و روز بقدرى زیاد مى شود که از یک ماه و دو ماه هم خواهد گذشت و باز نظام کائنات در زمین به هم خواهد ریخت!

ولى در ذیل حدیث بالا که پیرامون نشانه هاى دجّال است تفسیر جالبى براى این موضوع دیده مى شود که نشان مى دهد این تعبیر جنبه کنایه دارد.

 چرا که راوى حدیث «نزال بن سبره» از «صعصعة بن صوحان» مى پرسد این که امیرمؤمنان على(علیه السلام) در پایان سخنش پیرامون دجّال و مانند آن فرمود:

«از حوادثى که بعد از آن رخ مى دهد از من نپرسید...» منظورش چه بود؟

صعصعه در پاسخ مى گوید:

«انّ الّذى یصلّى خلفه عیسى بن مریم هو الثّانى عشر من العترة التّاسع من ولد الحسین بن على، و هوالشّمس الطّالعة من مغربها; آن کس که حضرت مسیح پشت سر او نماز
گزارد دوازدهمین نفر از خاندان پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم)و نهمین نفر از فرزندان حسین بن على(علیه السلام) است، و او است خورشیدى که از غروبگاه خود طلوع خواهد کرد!»

بنابراین تعجّبى ندارد که دجّالى که با صفات بالا مشخص شده نیز جنبه سمبولیک داشته باشد.

حتماً مى پرسید چگونه مى توان آن را تفسیر کرد؟

 اولاً،در پاسخ این سؤال مى گویم بعید نیست دجّال با آن صفاتى که گفته شد اشاره به فریبکاران و رهبران مادّى ستمگر در دنیاى ماشینى باشد; زیرا: آنها یک چشم دارند و آن چشم اقتصاد و زندگى مادّى است; آنها فقط به یک (بعد) مى نگرند و آن بعد منافع مادّى ملّت خویش است; و به هزار گونه نیرنگ و تزویر و سیاستهاى استعمارى براى رسیدن به این هدف متوسّل مى شوند; آنها دجّالانى هستند فریبکار که چشم معنوى و انسانى را از دست داده اند.

 امّا همین یک چشم مادّى آنها بسیار خیره کننده و پرفروغ است در صنایع به پیروزیهاى درخشانى نائل شده اند، و از اقطار زمین نیز گذشته اند. ثانیاً ،مرکبهایى در اختیار دارند که بسیار تند و سریع السّیر است و کره زمین را در مدّت کوتاهى دور مى زند با سرعتهایى حتّى مافوق سرعت صوت !

ثالثاً،آنها عملا مدّعى الوهیّتند و مقدّرات مردم جهان را به دست خویش مى دانند و با تمام ضعف و ناتوانى که دارند، پیاده شدن در کره ماه را دلیل تسخیر فضا! و مهار کردن پاره اى از نیروهاى طبیعت را نشانه تسخیر طبیعت، در حالى که یک زمین لرزه مختصر، یک طوفان کم قدرت، یک سلّول سرطانى، همه کاسه و کوزه هاى آنها را در هم مى شکند; در عین ضعف همچون فرعون دعوى خدایى دارند.

رابعاً،با زیر دریائیهاى مجهّز به زیر دریاها مى روند، وسائل سریع السّیرشان با مسیر شمس حرکت مى کند (بلکه گاهى از مسیر آن نیز جلو مى افتد). در پیش روى کارخانه هاى عظیمش، کوهى از دود، و به دنبال سرش کوهى از فرآورده هاى صنعتى و موادّ غذایى (که مردم آن را موادّ غذایى سالم فکر مى کنند در حالى که ارزش غذایى چندانى ندارند و غالباً خوراکهاى ناسالمى هستند) مشاهده مى شود.

خامساً،مردم به عللى ـ از قبیل خشکسالى و یا استثمار و استعمار و تبعیضات مختلف و سرمایه گذاریهاى کمرشکن در مورد تسلیحات و هزینه طاقتفرساى جنگها، و ویرانیهاى حاصل از آن که همگى معلول زندگى یک بعدى مادّى است ـ گرفتار کمبود مواد غذایى مى شوند و مخصوصاً گروهى از گرسنگى مى میرند و از میان مى روند، و دجّال که عامل اصلى این نابسامانیهاست از این وضع بهره بردارى کرده به عنوان کمک به گرسنگان و محرومان جامعه براى تحکیم پایه هاى استعمار خود کوشش و تلاش مى کند.

در پاره اى از روایات نیز نقل شده که هر موئى از مرکب عجیب دجّال سازِ مخصوص و نواى تازه اى سر مى دهد که انطباق آن بر اینهمه وسایل سرگرم کننده ناسالم دنیاى ماشینى یک بعدى که در تمام خانه ها و لانه و شهر و بیابان و ساحل دریایش نفوذ کرده کاملا قابل تصوّر است.

به هر صورت، مهم آن است که عناصر انقلابى یعنى سربازان راستین مصلح بزرگ مهدى موعود(علیه السلام) همچون بسیارى از مردم ساده لوح و ظاهر بین، فریب دجّال صفتان را نخورند و براى پیاده کردن طرح انقلابى خود بر اساس ایمان و حق و عدالت از هیچ فرصتى غفلت نکنند.

البتّه آنچه در بالا گفتیم یک تفسیر احتمالى براى دجّال بود که قرائن مختلفى آن را تأیید مى کند. ولى قبول یا عدم قبول این تفسیر به اصل موضوع صدمه نمى زند که مسأله دجّال، با این صفات جنبه کنایه دارد نه این که انسانى باشد با چنان مرکب و چنان صفات و مزایا!